بیماری هاری یکی از مهم‌ترین بیماری‌های مشترک بین انسان و حیوان است که در خیلی از مناطق جهان شایع بوده و در ایران نیز یک اولویت مهم به شمار می‌آید. با وجود این که در ایران میلیاردها ریال جهت درمانْ پیشگیری از هاری هزینه می‌شود متأسفانه سالانه نزدیک به ده مورد مرگ غم انگیز و وحشتناک اری را تجربه می‌نمایند. بیماری هاری در تمام نقاط جهان به جز استرالیا و قطب جنوب دیده می‌شود.
میزان کشندگی بالا (100%) به طوری که پس از ظهور علائم بالینی چه در انسان و چه در حیوان، قابل درمان نبوده و بیمار محکوم به مرگ خواهد بود. نجات بیمار از مرگ بعلت هاری تا زمانی است که حیوان گزیدگی واقع شده ولی هنوز علائم بیماری ظاهر نشده است و به همین دلیل اهمیت آشنایی با بیماری و پیشگیری مشخص می‌شود.
عامل بیماری و راه‌های شایع سرایت بیماری هاری به حیوان و انسان
عامل هاری، ویروسی از گروه RNA ویروس‌ها می‌باشد که معمولاً در بزاق حیوانات مبتلا وجود دارد. این ویروس تمایل به درگیری سیستم عصبی مرکزی دارد.
راه‌های شایع انتقال به طرق زیر می‌باشد:
- گاز گرفتن: اصلی‌ترین راه سرایت بیماری، گازگرفتن به وسیله حیوان مبتلا است.
- پنجه کشیدن: پنجه آغشته به بزاق حاوی ویروس به ویژه در گربه و گربه‌سانان که عادت به لیس زدن پنجه‌های خود دارند نیز ایجاد بیماری می‌کند.
- از پوست سالم احتمال وجود ویروس به بدن وجود ندارد و در صورت داشتن زخم یا خراش در پوست با لیسیدن و تماس بزاق با زخم احتمال ابتلا وجود دارد.
- حیوان‌های به ظاهر سالم که در اواخر دوره نهفتگی بیماری هستند و هنوز علائم بالینی هاری در آن‌ها ظاهر نشده است، از طریق لیسیدن لب، چشم و بینی افراد و کودکانی که با آن‌ها بازی می‌کنند بیماری هاری را انتقال می‌دهند.
ویروس هاری بسیار حساس است و در مقابل نور و خشکی به سرعت از بین می‌رود؛ لذا هاری از طریق وسایل آلوده بندرت منتقل می شود.
درمان موارد مبتلا به هاری :
• درمان مؤثر برای موارد مبتلا به هاری وجود ندارد. علی‌رغم مراقبت‌های شدید و عالی، میزان کشندگی هاری100% است و بیماران طی چند روز تا چند هفته پس از شروع بیماری فوت می‌کنند.
• درمان پیشگیری هاری، به منظور جلوگیری از ورود ویروس به سیستم اعصاب مرکزی که منجر به مرگ می‌شود انجام می‌گیرد. این اقدامات به ترتیب عبارتند از:
• شستشوی محل گزیدگی بلافاصله با آب و فراوان و ضدعفونی با بتادین
• تزریق واکسن هاری موثر بر اساس معیارهای سازمان جهانی بهداشت*
• استفاده از سرم ایمونوگلوبولین هاری در صورتی که نیاز باشد.
• درمان و پیشگیری مؤثر بلافاصله پس از وقوع مواجهه می‌تواند از بروز علائم بالینی و مرگ ممانعت کند.
درمان موضعی زخم :
بایستی بیمار کاملاً معاینه شده و همه زخم‌ها شناسایی گردد؛ مشاهده شده گاهی بی‌توجهی به خراشیدگی‌ها و زخم‌های کوچک ممکن است موجب ابتلا به هاری گردد. درمان زخم شامل کمک های اولیه ای است که درمورد زخم‌ها صورت می‌گیرد. شست و شو به مدت 15 الی20 دقیقه برای هر زخم انجام شود که شامل شستشو با آب (حتی الامکان ولرم) و صابون یا سایر شوینده‌ها و مقدار زیادی آب پرفشار می‌باشد. سپس با پویدین آیوداین (بتادین) و یا سایر ترکیباتی که بتواند ویروس را از بین ببرد، زخم‌ها ضد عفونی می‌شوند. قابل توجه اینکه هر زخم بایستی حداقل 15 دقیقه شسته شود. موارد مبتلا به هاری به دلیل عدم توجه کافی به شستشوی کامل همه زخم‌ها گزارش شده و بخصوص به زخم‌های کوچک و سایر مناطق باید توجه ویژه شود.
پس از مواجهه :
• در همه افرادي كه به هر نحو مورد گزش حیوانات خونگرم اعلام شده از طرف وزارت بهداشت قرار مي‌گيرند و توسط آن‌ها مجروح مي‌شـوند، پس از شستشو با آب و صابون به مدت حداقل 15دقیقه، بايستي واكسيناسيون ضدهاري شروع شود كه خود به دو شكل 5 نوبتی و 3 نوبتي انجام مي‌شود.
• برای افرادی که توسط حیوان مهاجم مثبت از نظر هاری و یا حیوانی که متواری شده باشد و یا توسـط سگ یا گربه‌ای کـه تا پس از گاز گرفتگی از بین برود و یا علائم هاری را نشان دهد بایستی در 5 نوبت در روزهای 0-3-7-14-28 بایستی واکسن تزریق شود.
• برای افرادی که توسط حیوان مهاجمی که از نظر هاری منفی بوده و یـا سگ و گربه‌ای کـه تـا ده روز بعـد از گاز گرفتـن سالم مانده سه نوبت واکسن در روزهای 0-3-7 بایستی تزریق گردد.
• واکسیناسـیون بـه منظـور ايمن‌سازي افرادي كـه در معرض خطر بیشـتر برای ابتلاء بـه هاري قرار دارند، در روزهای 7-0- 21 و یا 28 انجام می‌شود.
• در افـراد واکسینه شده قبلی، در صـورت گزش بایـد 2 دوز واکسن در روزهای صفر و 3 تزریق گردد.
• ايـن افراد شامل دامپزشكان، تكنيسين‌ها و كاردان‌هاي دامپزشكي، كاركنان و بازرسـان گوشـت در كشـتارگاه‌ها، شـكارچيان، شـكاربانان حفاظت محيط زيسـت، كاركنان آتـش‌نشـاني، كاركنان بـاغ وحش و پرسـنل
• مسـؤول هاري در مراكز بهداشـت و كاركنان آزمايشـگاه‌هايي كـه با ويروس هاري سـر و كار دارد و دانشـجويان رده‌هاي مختلف دامپزشكي می‌باشند. دز یادآور واکسن لازم اسـت هر 5 سـال تکرار گردد.
• تزريـق واكسن در بزرگسالان در ناحیـه دلتوئيـد و در كـودكان در ناحیـه قدامي خارجي ران صـورت مي‌گيرد.
سرم ضدهاری :
• سرم ضدهاری که در حال حاضر مورد استفاده قرار می گیرد و از پلاسمای انسانی تهیه شده و هیچ نوع مخاطره‌ای ندارد و احتیاج به تست نیست.
• مقدار آن حداقل2۰ واحد به ازای هر کیلوگرم وزن باشد و تا آنجا که ممكن است فقط در اطراف زخم تزريق می‌شود.
• تزريق واكسن و سرم در يك عضله نباید انجام شود.
در چه مواردی علاوه بر واکسن، سرم نیز مورد نیاز می باشد:
• گزيدگی و خراشیدگی منفرد و يا متعدد عمیق پوستی،
• لیسیدن پوست آسیب ديده، آلوده شدن غشاهای مخاطی با بزاق حیوان مشكوک
• هر نوع مواجهه با خفاش شامل ورود به غار دارای خفاش و يا گزش يا خراشیدگی با خفاش و ...
تذکر مهم: کلیه موارد حیوان گزيدگی چه اهلی و چه وحشی را بايد هار تلقی نمود و بیمار را بايد فوری تحت اقدام‌های پیشگیری قرار داد. اين موضوع به قدری اهمیت دارد که اگر حیوان گزنده مثل سگ دارای قلاده و واکسیناسیون کامل نیز باشد، بايست اقدام‌های پیشگیری و درمان را برای فرد سریع انجام داد، يعنی داشتن سابقه واکسیناسیون حیوان مانعی برای انجام واکسیناسیون فرد نیست.
موارد مهم پیشگیری از هاری:
• ندادن غذا و نزدیک نشدن به حیوانات وحشی و حفظ حریم حیوان با انسان
• پیشگیری از حیوان گزیدگی( نخندیدن، نگاه نکردن به چشم سگ، فرار نکردن و جیغ نزدن، لمس نکردن حیوان)
• واکسیناسیون حیوان خانگی
• دور نگه داشتن حیوان خانگی از حیوان وحشی و بدون صاحب
• جمع آوری سگ‌های بدون صاحب جهت عقیم سازی و واکسیناسیون
• نریختن باقیمانده غذاها در اماکن عمومی
