راهنمای تکمیل سامانه علم سنجی (ویژه اعضای هیأت علمی دانشگاه)

راهنمای تکمیل سامانه علم سنجی

به اطلاع اعضای محترم هیأت علمی می رساند پیرو راه‌اندازی سامانه مدیریت اطلاعات علم سنجی اعضای هیأت علمی در درگاه پنجره واحد خدمات پژوهش، فناوری و نوآوری وزارت علوم، تحقیقات و فناوری؛ معیار ارزیابی عملکرد فعالیت های پژوهشی و فناوری براساس اطلاعات درج شده در این سامانه خواهد بود. با توجه به اینکه اطلاعات پژوهشی عضو هیات علمی در این سامانه بوسیله ربات های هوشمند از منابع اطلاعاتی همچون SCOPUS, WOS, GOOGLE SCHOLAR در ۱۵ و ۳۰ ام هر ماه گردآوری و بروز می شود، لذا خواهشمنداست اساتید محترم در پایگاههای SCOPUS ,WOS, GOOGLE SCHOLAR  ثبت نام و شناسه دریافت نمایند و پس از ثبت نام در سامانه پنجره واحد خدمات پژوهش و فناوری وارد صفحه خود شده و اطلاعات علم سنجی خود را تکمیل، بروزرسانی و یا در صورت مغایرت تصحیح نمایند.​ شایان ذکر است باتوجه به اهمیت موضوع و جهت تسهیل در امر ثبت نام در سامانه، شیوه نامه آموزش گام به گام تدوین شده است.

ورود به سامانه پنجره واحد خدمات پژوهش و فناوری​
راهنمای ثبت نام در سامانه پنجره واحد خدمات پژوهش، فناوری و نوآوری وزارت عتف (مپفا)

فیلم آموزشی ثبت نام در سامانه مپفا​​
فیلم آموزشی ثبت نام اعضای هیات علمی در پایگاههای استنادی (Google Scholsr, Publons, Orcid, Scopus)​​

فیلم آموزشی راهنمای ایجاد و بروزرسانی پروفایل Google Scholar
فیلم آموزشی راهنمای ایجاد و بروزرسانی پروفایل ارکید

فیلم آموزشی راهنمای ایجاد و بروزرسانی پروفایل Publons
فیلم آموزشی راهنمای ایجاد و بروزرسانی  پروفایل در شبکه Researchgate

معرفی شاخص های علم سنجی

شاخص‌های علم سنجی

پژوهشگران علم سنجی پیوسته تلاش می کنند تا کیفیت ها را به صورت کمیت هایی نشان دهند که بیانگر آن کیفیت باشد. این معیارهای کمی در علم سنجی با عنوان شاخص شناخته می شوند. اهمیت شاخص ها عبارت است از: بررسی عملکرد، تأثیرگذاری، رتبه بندی، مقایسه و ارتقاء افراد در محیط های آکادمیک. برخی از مهمترین این شاخص ها که بر مبنای شاخص استناد و تحلیل استنادی شکل گرفته اند، می توان به موارد زیر اشاره کرد:
 

شاخص اچ (H - Index)

شاخص اچ به لحاظ سادگی، سهولت، کاربرد و داشتن مزایای متعدد نسبت به سایر روش ها در دستیابی به یک عدد معین مورد توجه پژوهشگران قرار گرفته است. شاخص اچ به این پرسش پاسخ می دهد که هر یک از پژوهشگران به تنهایی چه نقشی در پیشبرد و گسترش مرزهای علوم در حوزه های مختلف دانش بشری دارند. در اصل شاخص اچ با استفاده از شمارش استنادها به حاصل کار یک پژوهشگر در طول حیات وی امتیاز می دهد. این شاخص همزمان هم به کمیت (تعداد مقاله) و هم به کیفیت (تعداد استنادها ) اهمیت می دهد. اندازه گیری دقیق شاخص اچ به میزان جامعیت پایگاه ها بستگی دارد.

شاخص H تنها مقالاتی را شامل می شود که تعداد استناد به هر یک از آنها برابر با H یا بیشتر از آن است، بنابراین شاخص متعادل تری است. شاخص H یک پژوهشگر، شامل H تعداد از مقالات اوست که به هر کدام از آنها حداقل H بار استناد شده باشد. برای مثال اگر یک نویسنده، ۶ مقاله داشته باشد که به هر یک حداقل ۶ بار استناد شده باشد، شاخص H آن نویسنده، ۶ خواهد بود. برای به دست آوردن عدد H، پس از انجام جستجو، باید مقالات را بر حسب استناد به ترتیب نزولی مرتب کرد و شماره مقاله را با تعداد استنادها مقایسه نمود تا تعداد استناد مساوی یا بیشتر از شماره مقاله باشد.

سه پایگاه اطلاعاتی مطرح که H-INDEX را محاسبه می کنند عبارتند از Web of knowledge - Scopus و Google scholar
 

ضریب تاثیر (Impact Factor)

یکی از رایج ترین شاخص تحلیل استنادی است که در سال ۱۹۵۵ توسط گارفیلد پیشنهاد شد. شاخصی کاملا کمی است که برای ارزیابی مجلات و میزان تاثیرگذاری یک مجله در ارتباط با مجلات دیگر به کار می رود و نه برای سنجش اعتبار آثار یا مولفان و پژوهشگران. ضریب تأثیر می تواند معیاری باشد برای نشان دادن میزان نفوذ علمی یک مجله در یک حوزه علمی و تحققی خاص. در یک رشته علمی، مجلات دارای ضریب تأثیر بالاتر دارای اهمیت بیشتری نسبت به مجلات دیگر می باشند. این ضریب نسبت استنادهای دریافتی یک مقاله طی دو سال قبل به تعداد مقالات منتشر شده مجله طی همان دو سال است.
 

شاخص فوریت (Immediacy index)

شاخص فوریت یا آنی نشان می دهد به چه سرعت مقاله های منتشر شده در یک نشریه استناد دریافت می کنند. برای محاسبه، تعداد استنادهایی را که مقاله های یک نشریه در یک سال مشخص دریافت کرده اند بر تعداد مقاله های نشریه در همان سال تقسیم می شود.

ضریب نفوذ مجله (Eigen factor)

محاسبه این شاخص برای هر مجله بر اساس تعداد استنادهای دریافت شده یک مجله در یک دوره ۵ ساله در JCR با در نظر گرفتن این که این استنادها از کدام مجلات دریافت شده است. بر این اساس، مجلات با تعداد استنادهای بالاتر، تأثیر و نفوذ بیشتری نسبت به مجلاتی با تعداد استنادهای کمتر خواهند داشت. همچنین این شاخص خوداستنادی ها (self-citation) را مدنظر قرار نمی دهد و خوداستنادی در محاسبه آن تأثیری ندارد؛ یعنی ارجاعات یک مقاله به مقاله دیگر از همان مجله از محاسبه حذف می شود و در نتیجه ضریب نفوذ مجله تحت تأثیر خوداستنادی قرار نمی گیرد. به علاوه مجموع “EigenFactor Score” گزارش شده در JCR برابر با عدد ۱۰۰ است. اصلی ترین ایده در خلق این شاخص این بوده که دریافت یک استناد از مجلات با کیفیت بالا، با ارزش تر از دریافت استنادهای متعدد از مجلات باکیفیت پایین تر می باشد.
این ضریب در واقع به این معناست که وزن استنادات یک مجله با تجربه بالاتر ، بیشتر از وزن استنادات یک مجله ضعیف تر است، درحالیکه در ضریب تاثیر، همه استنادها وزن مساوی دارند. در Eigen factor مجلاتی مهم هستند که به تناوب توسط مجلات مهم به آنها ارجاع می شود.
 

شاخص SCIMAGO JOURNAL RANK (SJR) 
شاخص "رتبه مجلات سایمگو" نفوذ علمی یک مجله را با در نظر گرفتن دو عامل تعداد استنادات و میزان اهمیت یا اعتبار مجلات استناد کننده تعیین می کند. این شاخص از تقسیم میانگین استنادات وزن دهی شده در یک سال معین بر تعداد مقالات سه سال قبل حاصل می شود.
 

چارک ( Quartile)

که به اختصار Q نامیده می شود، از معیارهای ارزیابی کیفیت مجلات به شمار می رود و نشان دهنده جایگاه مجله در مقایسه با مجله های حوزه موضوعی مشابه است.

Q۱ شامل مجلاتی است که جز ۲۵ درصد برتر لیست قرار دارند.
Q۲ شامل مجلاتی است که جز ۲۵ تا ۵۰ درصد لیست قرار گرفته اند.
Q۳ شامل مجلاتی است که جز ۵۰ تا ۷۵ درصد لیست قرار گرفته اند.
Q۴ شامل مجلاتی است که جز ۷۵ تا ۱۰۰ درصد انتهای لیست قرار دارند.

بنابراین بهترین مجلات در یک حوزه موضوعی مشخص، جزو ۲۲ درصد برتر رتبه بندی یا Q۱ قرار می گیرند. لازم به ذکر است که این شاخص در پایگاه های اسکوپوس و ISI براساس شاخص های مورد ارزیابی، می تواند متفاوت باشد.
 

شاخص (G-INDEX)

این شاخص برای تکمیل عملکرد h-index درسال ۲۵۵۲ توسط دانشمند بلزیکی لئو اگه معرفی شد . یکی از مهمترین اشکالاتی که در شاخص h-index وجود دارد اینست که هر چند در امتیاز دهی به مجموعه فعالیت های علمی یک فرد، نشریه، دانشگاه و ... کم استناد بودن یک مقاله بر رتبه آن تاثیری ندارد، اما به همان نسبت هم این شاخص به مقاله های پر استناد بی اعتناست. شاخص g سعی دارد تا از تاثیر مقاله های کم استناد بر نتیجه گیری بکاهد و یکی از نواقص شاخص h را برطرف کند. این شاخص با استفاده از مجذور تعداد مقاله ها و مقایسه آن با مجموع استنادها در محاسبات، درواقع مقالات پراستناد یک پژوهشگر را برجسته تر می کند . اگر مقالات را به ترتیب میزان استناد ، از زیاد به کم (نزولی) مرتب کنیم ، جایی که تعداد مجموع استنادات تقریبا مساوی مجذور تعداد مقالات باشد در ان ردیف، تعداد مقاله بیانگر شاخص g خواهد بود. با دقت در نحوه محاسبه g-index در می یابیم که میزان آن هیچوقت کمتر از h-index نخواهد بود.
 

شاخص نیم عمر یا قاعده کهنگی متون (cited half-life)

شاخص نیم عمر، نقش زمان را در بهره وری از اطلاعات روشن می کند. با استفاده از این شاخص می توان نشان داد که آیا با گذشت زمان از میزان سودمندی مقالات وکتاب ها کم می شود یا نه. به عبارت دیگر منظور از نیم عمر زمانی است که در طول آن نصف ارجاعات یک نشریه منتشر شده اند. بر طبق مطالعات انجام شده، نیمی از ارجاعات (استنادات) مقالات تازه چاپ شده در دوسال اخیر، به نوشته های همان سال بر می گردد. بعد از مدت ده یا پانزده سال (بسته به موضوع  مقالات رشته های مختلف، نقش خود را به عنوان منبع مورد استفاده از دست می دهند. علومی مانند ریاضیات دارای نیم عمر طولانی و علومی مانند پزشکی دارای نیم عمر کوتاه هستند.

محاسبه آن به این صورت است که تعداد سالهایی که از سال ارزیابی مجله باید به عقب برگردیم تا شاهد پنجاه درصد کل ارجاعات به مجله درسال مورد ارزیابی باشیم را محاسبه می کنیم. به عبارت دیگر این شاخص مدت زمانی که نیمی از کل استنادات به آن مجله صورت پذیرفته باشد را نشان می دهد. بدیهی است هرچه نیم عمر مجله بیشتر باشد، ارزش مجله بالاتر می رود.

نظام های رتبه بندی دانشگاه ها

نظام رتبه بندی شانگهای

موسسه آموزش عالی The Institute of Higher Education وابسته به دانشگاه شانگهای چین از سال ۲۰۰۳ میلادی و با هدف ارائه یک نظام جدید رتبه‌بندی که امکان حضور بیشتر دانشگاه‌های این کشور را در ۵۰۰ دانشگاه برتر دنیا فراهم نماید بوجود آمد. اگرچه مدت زیادی از عمر این نظام رتبه‌بندی نمی‌گذرد اما در همین مدت کوتاه این نظام رتبه‌بندی توجه بسیاری از افراد را به خود جلب نموده است به‌گونه‌ای که فقط وب سایت این موسسه تاکنون بیش از یک میلیون بازدیدکننده داشته و روزانه به‌طور متوسط ۲۰۰۰ نفر به آن مراجعه می‌کنند. مجموعه نتایج رتبه‌بندی ۵۰۰ دانشگاه برتر توسط این نظام هرساله در مجموعه‌ای تحت نام ARWU منتشر می‌شود. معیارهای رتبه‌بندی دانشگاه‌ها و درصد وزن آن‌ها براساس نظام شانگهای عبارتند از :

•  تعداد دانش آموختگان دانشگاه که موفق به دریافت جایزه نوبل یا نشان‌های مهم علمی شده‌اند. (۱۰%)

• اعضای هیئت علمی موسسه که موفق به دریافت جایزه نوبل یا نشان‌های مهم علمی شده‌اند. (۲۰%)

• محققان با میزان ارجاع زیاد در ۲۱ گروه موضوعی بر اساس بانک آی اس آی . (۲۰%)

• تعداد مقالات منتشرشده در مجلات نیچر و ساینس. (۲۰%)

• تعداد مقالات نمایه‌شده در نمایه SCI بانک اطلاعاتی آی اس آی. (۲۰%)

• عملکرد آموزشی دانشگاه با توجه به تعداد دانشجویان و اعضای هیئت علمی دانشگاه. (۱۰%)
   

نظام رتبه بندی لایدن

لایدن یکی از نظام های معتبر ارزیابی دانشــگاهی اســت که هر ســاله دانشــگاه های برتر دنیا را بر اســاس شاخص های معتبر علم سنجی مورد ارزیابی و رتبه بندی قرار می دهد. دانشگاه های دنیا در ۲۰ شاخص در قالب چهار معیار کلی مرجعیت علمی، دیپلماسـی علمی، دسـترسـی آزاد به انتشـارات و تنوع جنسـیتی در لایدن مورد رتبه بندی قرار گرفتند. این ارزیابی ها از تولیدات علمی دانشگاهها طی چند سال متوالی از پایگاه اطلاعاتی Science of Web استفاده می کند. نظام رتبه بندی لایدن بر خلاف سایر نظام هایی رتبه بندی موجود در سطح دنیا برای دانشگاه های حاضر در نظام خود رتبه ای واحد محاســبه نمی کند، بلکه دانشــگاه ها در کلیه معیارها و شــاخص های موجود در نظام لایدن مورد رتبه بندی قرار می گیرند. از این رو یکی از ویژگی های رتبه بندی لایدن این اســـت که این رتبه بندی به دانشگاه های حاضر در رتبه بندی خود، رتبه کل که برگرفته از تاثیر کلیه شاخص ها و وزن های مرتبط با آنها است، اختصاص نمی دهد؛ بلکه لایدن برای کلیه دانشگاه ها در این شاخصها نمرات و رتبه ها را جداگانه محاسبه و منتشر می کند. ارائه یک نظام سنجش قوی برای ارزیابی تأثیر علمی مؤسسه ها و مشارکت آنها در همکاری های علمی، بر پایه مجموعه ای از شــاخص های متناســب علم ســنجی نخســتین هدف این رتبه بندی اســت. «لایدن» خروجی های پژوهشی و انتشارات مؤسسه ها را می سنجد.

نظام رتبه بندی دانشگاه های ایران ISC